تابلوی پرتره آرنولفینی اثر یان وان آیک، در نگاه اول به نظر می رسد که تصویری پیچیده و در عین حال ساده از یک تاجر ثروتمند و عروسش باشد. اتاقی که مراسم عروسی آرنولفینی را به تصویر می‌کشد، پر از تصاویری است که نشان دهنده ثروت و مفاهیم مذهبی است؟ یا اینکه فقط این یک تصویر عجیب است. با وجود عناصر زیادی که در تابلو به کار رفته شده که می تواند راهنمای ما باشد، با این حال ما حتی نمی دانیم زوجی که در تصویر حضور دارند، چه کسانی هستند، اگرچه اعتقاد بر این است که آنها جیووانی آرنولفینی و کوستانزا ترنتا می باشند. و یا چه مدرکی داریم که این زوج ثروتمند و قدرتمند بوده اند؟
در بلژیک قرن پانزدهم، شیشه های رنگی، لوسترها، سقف های بافته شده پیچیده، لباس های خزدار، صندل های چرمی، آینه ها، سگ ها و میوه های مرکبات، همگی نمادی از ثروت عظیم هستند. اما بسیاری از این تصاویر هدفی دوگانه دارند و نه تنها ثروت، بلکه اشاراتی مبهم به مضامین مذهبی و تولید مثل را نیز بیان می کنند. برای مثال، چراغ دارای یک شمع سوزان است که نماد چشم ناظر خداوند است. آینه با صحنه هایی از مصائب مسیح تزئین شده است. به همین دلیل ما نمی توانیم مدرکی محکم دال بر ثروتمند بودن این زوج داشته باشیم، و اینجاست که در نگاه دوم کار تفسیر برای ما کمی پیچیده تر می شود. دراین تصویر ما با سوالات زیادی از این قبیل روبرو می شویم. آیا زن در تصویر باردار است یا فقط لباس شیکی را نشان می دهد که به نشان ادای احترام، زن آن را بالا گرفته است؟ اهمیت امضای هنرمند در سطح بالای آینه چیست؟ سگ در پرتره آرنولفینی دقیقاً نماد چیست؟ پرتره آرنولفینی متعلق به کدام دوران است؟ در این نوشته سعی داریم به بسیاری از این سوالات و موارد دیگر بپردازیم.
یان وان آیک نقاشی بود که دوباره پرتره را اختراع کرد و به آن اهمیت بخشید، و توسط یان وان آیک بود که رئالیسم به آثار هنری قرون وسطی راه پیدا کرد. یان وان آیک جزء نقاشانی بود که در زمان خود شناخته شده و با استقبال روبرو شده بود، و بیشتر به خاطر پرتره های عالی اش مشهور بود، به او ماموریت داده شده بود تا برخی از قدرتمند ترین افراد جهان را در آن زمان به تصویر بکشد.
پرتره های وان آیک به دقت و احساسات باور نکردنی آغشته بودند و این امر به این دلیل که معمولا تا آن زمان پرتره ها بیشتر در اشکال ایده آلیستی و بدون احساس به تصویر کشیده می شد، مورد توجه قرار گرفت. وان آیک تسلط زیادی بر حالت چهره و بیان احساس و شناخت طبیعت داشت و برای دستیابی به جزئیات بیشتر از رنگ روغن بهره می برد، متریالی که تا آن موقع خیلی شناخته شده نبود. تابلوی پرتره آرنولفینی و همسرش، یکی از مهم ترین و شناخته شده ترین آثار او می باشد، که میتوانیم به آن اشاره کنیم. این اثر از دقت بسیار بالایی برخوردار است و ظرافت دست ها که به یکی از شاخص های مهم از شایستگی هنرمند در زمان رنسانس تبدیل شد، را مشاهده می کنیم.
در این تابلو به وضعیت اجتماعی نیز اشاره شده است. جامه زن که دارای پارچه بیش از حد می باشد و با خز تزئین شده است، قطعا به یک خدمتکار خصوصی نیاز بوده است، که باید به این زن کمک می کرد تا جامه به زمین کشیده نشود، را نشان می دهد. و همچینین لباس مرد، که یک کت مخملی تزئین شده با خز می باشد، که همه حاکی از این است که این زوج ثروتمند هستند، اگر چه در صدر قرار نگیرند. زیرا در مقابل به اندازه کوچک اتاق، کفش های چوبی و عدم وجود جواهرات عجیب و غریب که در نقاشی به آن ها اشاره شده است، نشان می دهد که آنها بیشتر از اشراف به جامعه ی بورژووازی تعلق دارند.
شاید این طور به نظر برسد که زن باردار نیست و این نوع لباس پوشیدن در آن زمان رایج بوده است، با این حال با نگاه به جزئیات در تصویر می توانیم احتمال باردار بودن را نیز در نظر بگیریم، به طور مثال، جزئیات چوب در پشت یک صندلی، که در زیر لوستر قابل مشاهده است، اشاره ای به تولید مثل دارد و همچنین حکاکی بالای تخت ازدواج نشان دهنده سنت مارگارت، قدیس فرزندآوری است که نشان دهنده تمایل به داشتن یک خانواده سالم است.
به جزئیات دیگر در تابلو که نگاه می کنیم، می توانیم راهنمایی های بیشتری برای کشف تابلو بیابیم. به طور مثال، زن، دستش را در دست چپ مرد قرار داده است که به اصلاح ازدواج “چپ دست” معروف است و این نشان از این دارد که این ازدواج برابر نیست و احتمالا زن باید از ثروت چشم پوشی کند اما این تعبیر نیز مورد بحث می باشد.
درادامه به سگ که در زیر پای این زوج ترسیم شده است، اشاره می کنیم، که اشاره نمادین به وفاداری و فداکاری دارد و تضمین یک ازدواج سعادتمند است. و پاپوش ها ممکن است کنایه ای از متنی در کتاب مقدس باشد، ” کفش های خود را از پا درآور” که اشاره به رویداد مقدسی که در حال رخ دادن است دارد.
برجسته بودن امضا و فرم منحصر به فرد (“یان وان آیک اینجا بود” به جای “یان وان آیک این کار را کرد”) تنها دو مورد از بسیاری از ویژگی های مبهم نقاشی است. با این حال، آنچه مسلم است این است که وان آیک علیرغم اینکه در فضایی ظاهراً سکولار قرار گرفته بود، اثری با اهمیت مذهبی خلق کرد. و علاوه بر این، نقاش با به کار بردن این جمله در امضاء، به اهمیت حضور خود در این مکان اشاره می کند. که علاوه بر امضاء، به حضور فیزیکی خود و فرد دیگری، که در آینه پشت سر این زوج کشیده شده است نیز اشاره می کند. سنت حضور نقاش در اثر، را بعد ها در آثار دیگری مانند ندیمه ها اثر ولاسکوئز شاهدیم.
پرتره آرنولفینی یان وان آیک، همراه با دیگر آثار هنری او، تأثیر زیادی بر دیگر نقاشان رنسانس شمالی و همچنین استادان قدیمی در سراسر اروپای جنوبی گذاشت. در اولین ارزیابی هایی که توسط اروین پانوفسکی صورت گرفته بود، این تابلو با عنوان عروسی آرنولفینی معرفی شد. با این وجود، مارگارت کوستر، مورخ هنر، در مقاله خود پیشنهاد می کند که این نقاشی یادگاری برای همسر جیووانی دی نیکولائو آرنولفینی است که یک سال قبل از امضای نقاشی درگذشت. متن پانوفسکی در مارس 1934 منتشر شد، در حالی که جدیدترین تحقیق در مورد هویت‌های احتمالی این زوج به دهه 1990 برمی‌گردد. با این وجود بحث در مورد این تابلو هنوز هم ادامه دارد. از این اثر به عنوان یکی از منحصر به فرد ترین و پیچیده ترین آثار هنری غربی به دلیل نمادگرایی پیچیده اش یاد می شود.
گردآورنده و ترجمه : مونا جولا